Kult św. Jana Gwalberta istniał nieprzerwanie w całym 200-leciu historii parafii, a przedstawiające go obrazy zawsze zajmowały centralne miejsce ołtarza głównego. Jeżeli się przyjmie, że dziś w Polsce parafia Stany jest jedyną, której od początku patronuje św. Jan Gwalbert, to rodzi się pytanie o przyczyny zainicjowania tego kultu w miejscowości ukrytej pośród ostępów Puszczy Sandomierskiej. Jedną z możliwych odpowiedzi jest ta, że głównym inicjatorem tego kultu był grębowski proboszcz ksiądz Jan Gwalbert Przemykalski. To właśnie dzięki jego staraniom powstała nowa parafia w I poł. XIX wieku, a św. Jan Gwalbert (Gualbert), był zapewne jego osobistym, dobrze znanym mu patronem. Z drugiej strony postać św. Jana Gwalberta stanowiła dla kaznodziejów średniowiecznych i późniejszych, wzór wielu cnót chrześcijańskich: ubóstwa, miłości bliźniego, przebaczenia a także miłości nieprzyjaciół, do czego wzywał Jezus Chrystus w Ewangelii. Ks. Piotr Skarga przytacza z życia św. Jana Gwalberta szereg epizodów, które stawiają go szeregu ludzi świątobliwych, godnych naśladowania. Również w ?Żywotach Świętych Pańskich na wszystkie dnie roku? po przedstawieniu historii z jego życia, autor wyprowadza moralną naukę o niełatwym, ale koniecznym przykazaniu miłości nieprzyjaciół.
Na podstawie dawnych i współczesnych opracowań św. Jan Gwalbert jawi się jako człowiek, który doświadczywszy swoistego przełomu w życiu religijnym i duchowym stał się zakonodawcą i reformatorem życia monastycznego w okresie, kiedy Kościół, w niektórych kręgach duchowieństwa, przeżywał swoistego rodzaju problemy moralnego rozluźnienia. Wraz ze swoimi towarzyszami zainicjował w XI wieku oddolny nurt reformatorski w Kościele zmierzający do odnowy moralnej i odsunięcia niegodziwych ludzi z zajmowanych funkcji kościelnych i stanowisk, co w ramach tzw. ?reformy gregoriańskiej? podejmie późniejszy papież Grzegorz VII (1073 ? 1085). Z tego tytułu jego postać była znaną i znaczącą w historii zachodniego chrześcijaństwa i stanowiła źródło inspiracji dla pisarzy i artystów. Kult Jana Gwalberta jest do dziś żywo pielęgnowany przede wszystkim w Vallombrosa, gdzie powstało pierwsze opactwo przez niego założone, a także we Florencji i w miejscowości Pasignano, gdzie zakończył życie i gdzie znajduje się jego grób. W bazylice św. Trójcy we Florencji przechowywany jest krucyfiks, z którego Chrystus miał do niego przemówić.
Jan, syn Gwalberta, urodził się we Florencji, około roku 1000 (większość autorów przyjmuje rok 995) w rodzinie arystokratycznej. Jego młodość przypadała na ciężki czas bratobójczych wojen między miastami i rodami. Szybko sam rycerz Jan został wplątany w splot tragicznych wydarzeń. Jeden z jego krewnych, a nawet według niektórych źródeł brat Hugo, został zamordowany w takim konflikcie i Jan, według prawa zwyczajowego, był zobowiązany do krwawej wendetty. Dramatyczne spotkanie z nieprzyjacielem miało miejsce w samej Florencji, blisko Bramy św. Miniato w Wielki Piątek. Naprzeciw Jana wyszedł skruszony zabójca krewnego, drżąc i składając ręce w formie krzyża. Na ten widok Jan odrzucił miecz, zsiadł z konia i przebaczył mu po chrześcijańsku. Później Jan modląc się w pobliskiej bazylice, doznał cudu objawienia Pana Jezusa, który z krzyża skinieniem głowy zaaprobował jego heroiczny czyn. Stąd w tradycji św. Jan Gwalbert nosi imię ,,Bohatera przebaczenia?. Po tym wydarzeniu, pomimo sprzeciwu ojca, Jan wstępuje do klasztoru benedyktyńskiego, usytuowanego blisko bazyliki św. Miniato. Rycerski duch Jana nie opuszczał go, gdy bronił prawowiernej doktryny Kościoła przed ówczesnymi zagrożeniami: symonią i nikolaizmem. Jego gorliwość apostolska zwróciła się z czasem przeciwko uwikłanym w symonię opatowi klasztoru Hubertowi i biskupowi Florencji Piotrowi Mezzabarba. Jan nie mogąc iść na kompromis ze złem, dla dobra Kościoła, oddalił się na pustkowie. Spotyka się ze św. Romualdem, który w Cameldoli ustanowił wspólnotę zakonną Kamedułów i za jego radą oraz w myśl zasady ?Fuga mundi?, czyli ?ucieczka od świata? ok. 1035 roku trafia do Vallombrosy, gdzie rozpoczyna życie monastyczne (cenobityzm ? wspólnota życia) razem z Pawłem i Guntelmem. Vallombrosa, to późniejsza nazwa okolicy (valle umbrosa), w której Jan Gwalbert wraz z towarzyszami rozpoczął życie w odosobnieniu. Do grona współtowarzyszy należeli Erso, Albert, Teuso, Rudolf i Piotr, który później zostanie biskupem Florencji i kardynałem. Dokument z roku 1037 po raz pierwszy wspomina o nowej wspólnocie zakonnej nazywanej ?fratres in Christo simul congregati in loco Valle umbrosa, ubi et Aquabelli vocatur? W roku 1039 ksieni z pobliskiego klasztoru benedyktynek Itta przekazała na własność nowej wspólnocie teren wspomnianej doliny, gdzie zrodzi się pierwsze opactwo Vallombrozanów. Nową fundację zakonną Jan opiera na regule św. Benedykta, podkreślając rolę rad ewangelicznych: ubóstwa, modlitwy, wspólnoty braterskiej, gościnności i pracy. Z czasem jego towarzysze tworzą tzw. ,,szkołę służby Bożej?, która wchodziła w skład znanej ,,reformy gregoriańskiej? ? odnowy Kościoła, która wzięła swą nazwę od papieża Grzegorza VII.
Jan Gwalbert umarł ? narodził się dla nieba 12 lipca 1073 r. w klasztorze Badia a Passignano w Val di Pesa, w okolicach Florencji, gdzie do dziś przechowywane są jego relikwie. Został kanonizowany przez papieża Celestyna III w 1193 r., 120 lat po swojej śmierci. Papież Pius XII, wkrótce po ogłoszeniu kościoła w Vallombrosa bazyliką mniejszą 29 listopada 1950 r., 12 stycznia 1951 r. ogłosił św. Jana Gwalberta patronem włoskich leśników.
Święty Jan Gwalbert odznaczał się taką pokorą, że nie chciał zajmować kierowniczych stanowisk w zakonie. Wielkie było też jego miłosierdzie dla biednych, troszczył się zawsze o to, by żaden ubogi nie został odesłany bez jałmużny. (tłum. z włoskiego opracowania Abbazia di Vallombrosa)
Zawołaniem św. Jana Gwalberta było słowo PAX ? POKÓJ, do którego żyjący na przełomie XII i XIII w. wielki reformator życia zakonnego i założyciel zgromadzenia św. Franciszek z Asyżu dodał BONUM ? DOBRO i tak znane jest dziś zawołanie PAX et Bonum. Wspólnota monastyczna benedyktynów, założona przez Jana Gwalberta i zatwierdzona przez papieża Wiktora II w roku 1055, była wierna zawołaniu “Módl się i pracuj”. Bracia poświęcali się modlitwie i sadzeniu lasów. Wykonując swą pracę poznawali prawa rządzące życiem i wzrostem lasu. Zgromadzenie liczy dzisiaj ok. stu mnichów, którzy żyją w ośmiu klasztorach we Włoszech, Brazylii i w Indiach. Św. Atton (+1143), opat Vallombrosanów, a następnie biskup w Pistoi we Włoszech sporządził biografię o Janie Gwalbercie. O świętym opacie pisał również Andrzej ze Strumi.
Papież Jan Paweł II w 1987 roku przypomniał postać św. Jana Gwalberta podczas Mszy św. dla leśników odprawionej w Dolomitach przed kościółkiem Matki Bożej Śnieżnej, a w wygłoszonej wówczas homilii powiedział: Jan Gwalbert (?) wraz ze swymi współbraćmi poświęcił się w leśnym zaciszu Apeninów Toskańskich modlitwie i sadzeniu lasów. Oddając się tej pracy, uczniowie św. Jana Gwalberta poznawali prawa rządzące życiem i wzrostem lasu. W czasach, kiedy nie istniała jeszcze żadna norma dotycząca leśnictwa, zakonnicy z Vallombrosa, pracując cierpliwie i wytrwale, odnajdywali właściwe metody pomnażania leśnych bogactw. Z kolei 23 marca 1999 r. z okazji 1000-lecia jego urodzin skierował do mnichów z Vallombrosa specjalny list.
W opracowaniach dotyczących św. Benedykta i zakonu Benedyktynów św. Jan Gwalbert wymieniany jest wśród największych świętych wywodzących się z tego zakonu. Są to: św. Grzegorz I Wielki (+ 604), doktor Kościoła; św. Augustyn z Canterbury, apostoł Anglii (+ 605); św. Beda Czcigodny, doktor Kościoła (+ 735); św. Bonifacy, apostoł Niemiec i główny patron tego kraju; św. Wojciech ? apostoł Czech, Węgier, Polski i Prus, męczennik (+ 997); św. Piotr Damiani, doktor Kościoła (+ 1072); św. Romuald, założyciel kamedułów (+ 1027); św. Anzelm, doktor Kościoła (+ 1109); św. Scholastyka (+ ok. 543); św. Matylda (+ 968); św. Hildegarda (+ 1179); św. Gertruda Wielka (+ 1302).
W parafii Stany św. Jan Gwarbert znajdował się w centrum pobożności miejscowego społeczeństwa. Każdego roku obchodzony był odpust ku jego czci, a ludzie zamieszkujący tu pośród lasów i znajdujący pracę w tych obszarach, zanosili swe modły do Boga za jego wstawiennictwem nie przeczuwając, że w połowie XX wieku zostanie on ogłoszony patronem pracowników leśnych. Analizując częstotliwość nadawania chłopcom imienia Jan podczas sakramentu chrztu na przestrzeni ostatnich 200 lat, można wnioskować o wpływie tego patronatu na miejscową ludność. Wprawdzie w tradycji chrześcijańskiej nie brakuje znanych świętych o imieniu Jan poczynając od św. Jana Ewangelisty, czy Jana Chrzciciela, niemniej jednak na przestrzeni XIX stulecia można zauważyć tendencję wzrostową jak chodzi o ilość chłopców, którym nadawano to właśnie imię. Poniższa tabela jest pewną ilustracją tego zjawiska.

Największa tendencja wzrostowa zaznaczyła się w ostatnim dziesięcioleciu XIX w. bo aż 147 chłopców otrzymało na chrzcie imię patrona parafii. Spadek popularności imienia ?Jan? uwidacznia się wyraźnie od połowy XX wieku.

Wydaje się, że jedyną formą kultu św. Jana Gwalberta w parafii Stany były doroczne odpusty oraz obrazy przedstawiające jego postać. Do czasów współczesnych zachował się jeden z nich namalowany przez lubelskiego malarza Władysława Barwickiego ukazujący Jana jako rycerza na koniu w momencie spotkania z winnym śmierci jego brata Hugona. Jak podają opisy jego biografii zakończyło ono się przebaczeniem i pojednaniem. Obraz ten wisiał w nastawie głównego ołtarza, w dawnym kościele drewnianym, który w czasie II wojny światowej został przeniesiony do Stalowej Woli, Po wojnie obraz wraz z innymi elementami wyposażenia powrócił na to samo miejsce, ale już do nowo wybudowanej drewnianej świątyni, która powstała w 1948 r. na tym samym miejscu, co poprzednia.
Kiedy nieopodal wybudowany został kościół murowany na początku lat 80-tych XX wieku, wykonany został wówczas nowy obraz przedstawiający św. Jana Gwalberta, który umieszczono na bocznej ścianie, na prawo od prezbiterium obok obrazu Matki Bożej i św. Tekli. W dokumentach, zwłaszcza w kolejnych inwentarzach nie ma wzmianki o posiadaniu relikwii tego świętego. Zostały one sprowadzone dopiero w roku 2007.
W roku 1951 papież Pius XII ogłaszając św. Jana Gwalberta patronem leśników przyczynił się niewątpliwie do ożywienia jego kultu zwłaszcza w tych grupach, które przez pracę związane są ze środowiskiem leśnym. Najbardziej widać to na przykładzie leśników włoskich, którzy w Vallombosa mają szkołę leśnictwa i co roku uroczyście obchodzą jego liturgiczne wspomnienie.
Również w Polsce coraz częściej wspomina się tę postać, powstają kapliczki św. Jana Gwalberta jak ta w Gołuchowie, kapliczka w puszczy Białowieskiej w okolicy zwanej Topiło, przy Trakcie Królewskim w Lasach Nadleśnictwa Kozienice, czy wreszcie wykonana z inicjatywy parafianina parafii Stany leśnika, p. Tadeusza Lesiczki kapliczka przy ścieżce edukacyjnej w części puszczy sandomierskiej należącej do Nadleśnictwa Rudnik.
Jerzy Wiśniewski, emerytowany profesor Uniwersytetu Przyrodniczego im. Augusta Cieszkowskiego w Poznaniu, leśnik i autor książek na temat kulturotwórczej roli lasu, od lat apeluje i do leśników i do Episkopatu o godne uczczenie tego właściwego patrona ludzi lasu. Warto przytoczyć jego słowa: ?Warto by na rozstajach dróg, w rodzimych borach i lasach stawiano nie tylko kapliczki poświęcone patronowi myśliwych, ale także nieznanemu patronowi leśników. Będą to miejsca należnego kultu, a także podziękowania za pracę w lesie, który jest boskim dziełem stworzenia. A kiedy nadejdą ciemne chmury związane z pracą codzienną, reorganizacjami, bezrobociem, będzie można zawsze prosić o pomoc i wsparcie św. Jana Gwalberta, któremu losy leśników nie są obce?.
Wizerunek świętego posiadają na sztandarach niektóre Nadleśnictwa. W roku 2012 z okazji 110 rocznicy istnienia Nadleśnictwa Lipiusz nadano temuż Nadleśnictwu sztandar z podobizną Jana Gwalberta, a w 2014 sztandar z jego podobizną otrzymało Nadleśnictwo Bytów.
Końcem czerwca 2015 roku na najwyższym wzniesieniu w górach Sowich, na Wielkiej Sowie została poświęcona nowa, niewielka świątynia p.w. Matki Bożej Słuchającej, św. Stanisława Bpa i św. Jana Gwalberta.
Od 2006 roku odpust w parafii Stany ku jego czci, obchodzony w drugą niedzielę lipca, przeżywany jest wspólnie z pracownikami leśnictwa z rejonu sąsiednich Nadleśnictw zwłaszcza Nowej Dęby, Rozwadowa i Rudnika, oraz przedstawicielami Regionalnej Dyrekcji Lasów Państwowych w Lublinie i innych organizacji związanych z pracą w leśnictwie. Podczas pierwszych wspólnych obchodów na środku ogrodu parafialnego został zasadzony dąb, który do dziś wyrósł na wysokość sześciu metrów. Każdego roku podczas dorocznego odpustu świątynia parafialna przybiera leśny wystrój, a liturgia otrzymuje uroczystą oprawę. Zawsze spotkanie przy stole Eucharystycznym kończy się wspólnym spotkaniem przy stole biesiadnym. Na 10-lecie wspólnych obchodów patronalnego święta w roku 2016, na placu kościelnym zasadzone zostały trzy pamiątkowe cisy wyrosłe z ziaren poświęconych przez papieża Benedykta XVI. Uroczystościom przewodniczył krajowy duszpasterz leśników bp Tadeusz Lityński, a wzięli w niej udział: dyrektor Regionalnej Dyrekcji Lasów Państwowych w Lublinie pan Jerzy Sądel, przedstawiciele dyrekcji z Krakowa, Radomia, Krosna i Warszawy, parlamentarzyści, przedstawiciele instytucji i samorządu, Urzędu Marszałkowskiego, Starostwa i władz lokalnych oraz liczne grono leśników z kilkunastu nadleśnictw.

Oprac. Ks. Zbigniew Mistak

Bibliografia:

1. Ks. P. Skarga, Żywoty świętych starego i nowego Zakonu na każdy dzień przez cały rok, t. 7, Kraków 1899, s. 166-181
2. Ks. P. Skarga, o. P. J. T. Leszczyński, o. O. Bitschnau Tshagguns. Żywoty Świętych Pańskich na wszystkie dnie roku, Mikołów ? Warszawa 1910, s. 688
3. Święci na każdy dzień, t. 5, Kielce 2009, s. 44
4. V. Schauber, H.M. Schlindler, Ilustrowany leksykon świętych, Kielce 2008 s.322, por. Święci na każdy dzień, t. 5, Kielce 2009, s. 44 i 45
5. Regione Campania, Abbatia di Vallombrosa, Festa di san Giovanni Gualberto, Vallombrosa 2006, s. 4
6. Andrzej ze Strumi. Razem z Arialdem walczył w mediolańskiej Patarii o reformy. Po śmierci przyjaciela usunął się do opactwa Vallombrosa i z rąk św. Jana Gwalberta przyjął habit mnisi. Zredagował życiorysy jednego i drugiego (BHL 673 i 4397). Zmarł 10 marca 1106 r. Relikwie spoczywają w Poppi.
7. J. Wiśniewski, Św. Jan Gwalbert, Patron pracowników leśnych, Warszawa, 2017

Zobacz Przegląd Slajdów

12►